ورود به دنیاى ذهن و خلاقیت، در حقیقت نگاهی به اوجگاه هنرنمایى خداوند، در موجودى به نام انسان است . خداوند حکیم در خلقت انسان، هنرهایى رقم زده است که گاه توسط پزشکان و گاه توسط کاوشگران روان و هنرمندان، کشف و عرضه و مورد اشاره و تحلیل قرار گرفته است.

دنیاى ذهن قابل رؤیت نیست؛ ولى قابل توصیف، تحلیل و شناسایى است و دنیاى علم و کاروان اندیشه بشرى، بعد از ایجاد رشته هاى متعدد و متنوع، به آن دست یازیده که یکى از این عوالم و دانش هاى جدید، دنیاى روان شناسى است.

هوش و قواى ذهنی از هوش کلامى شروع می شود و تا هوش طبیعى گسترش می یابد.

فردى به نام گاردنر 1983 تا 2002 م. مطالعات وسیعى بر روى هوش انجام داد و دیگران نیز روى نظریه او کار کرد ه اند. او معتقد به وجود هشت نوع هوش است که در ذیل با این هشت هوش و حتى مشاغلى که این هوشها در آنهانقطه قوت ا ست)نه قطعیت و حتمیت( آشنا می شویم.

1- هوش مهارتهای کلامی

این هوش و قواى ذهنى، شامل توانایى تفکر کلامى و استفاده از زبان براى بیان منظورهااست؛

> یعنى افرادى که بتوانند از کلام، در گستره وسیعى، جهت تبیین مقاصد و استدلالات خود استفاده نمایند . کلام، تراوشات ذهنى را به اصوات تبدیل می کند و بسیارى از متکلمان هم زیبا می گویند؛ هم زیبا می نویسند و هم زیبا تحلیل می کنند.

از صدرالدین شیرازى فیلسوف متأخر اسلامی سؤال شد که تفاوت پیامبران و فیلسوفان چیست؟

او جواب داد: پیامبر آن کسى است که با کشتى وحى، انسا ن هاا را از یک طرف اقیانوس ناآرام زندگى و حیات، به طرف دیگر می برد و فیلسوف و دانشمند تلاش دارد تا به واسطه نیرو و قواى ذهنى و فکرى خود مردم را تنها از یک طرف ساحل به طرف دیگر ساحل برساند.

افراد نمونه اول در مشاغل مختلفى مانند : مؤلفان، روزنامه نگاران، سخنوران، مبلغان دینى، سخنرانان پرشور و حتى مدرسان و استادان موفق در ارتباط کلامى وجود دارند.

گاهى حتى در بین کم سوادان پیرامون ما نیز چنین افرادى یافت می شوند که قدرت کلامى فوق العاد ه اى دارند.

2- هوش و مهارت ریاضی

این گونه افراد، داراى قدرت و توانایى انجام عملیات ریاضی اند. این مهارت به استدلال و درک روابط عددى و منطق اعداد، اشکال،فضاى هندسى و ریاضى ذهنى منتهی می شود.

دقت، سرعت، در کهاى فراشناختى و استدلال هندسى و ریاضى در این افراد بسیار بالاست.

مشاغل مورد توجه و یا مناسب این افراد، عبارتند از: مهندسى، حسابدارى، استادی و نظریه پردازى.

3- هوش و مهارت فضایى

افرادى که داراى مهارت فضایی اند، کسانى هستند که توانایى تفکر سه بعدى را دارند . از این رو به خوبى در تحصیل موقعیت یا شرایط فیزیکى و فضایى، پشت ترکیب ها را می بینند مشاغلى مورد توجه یا مناسب این افراد، عبارتند از : معمارى، نقاشى، ملوانى و....

4- هوش و مهارت بدنى - جنبشی

این افراد داراى روحیه جنبشى و عدم سکون و تحرک زیاد و دستکارى اشیا و ابزار و محیط فیزیکى پیرامون خود مى باشند و اصطلاحاً با ابزار و وسایل فیزیکى پیرامون مأنوس می باشند و داراى تبحر جسمی اند.

مشاغل مورد علاقه و مناسب این افراد عبارتند از: جراحى، صنعت گرى، هنرهاى زیبا و تئاترهاى پرتحرک و ورزش.

5- هوش موسیقیایی

این دسته از افراد نسبت به اصوات و صداها و زیر و بم بودن موسیقی حساس ھستند . ریتم و تن صداها را می شناسند و دقت فوق العاد ه اى در تشخیص صداهاى مختلط دارند.

مشاغل و حرفه هاى گرایشى یا مورد علاقه این افراد، عبارتند از: آهنگ سازى، موسیقى، نکته سنجى و نقادى.

6- هوش و مهارت میان فردى

این دسته از افراد، توانایى بالایى در درک دیگران، تیپ شناسى، قرائت ذهن از حالات و سکنات افراد و ایجاد ارتباط و تعامل مثبت و مؤثر با دیگران را دارند و حتى در زندگى خصوصى و زناشویى موفق ظاهر مى شوند و در تربیت عاطفى فرزندان نیز موفق می باشند.

مشاغل گرایشى یا مورد علاقه این افراد، عبارتند از: معلمى، روا نشناسى، روا نکاوى، بهداشت روانى، مشاوره و....

7- ھوش و مهارت درون فردى

این مهارت در افرادى است که توانایى فهم خود را دارند؛ یعنى اهل غور و تفحّص در خویش هستند و بیشتر جستجو گر درون خویشند.

مشاغل مورد علاقه و یا توصیه شده به این افراد، عبارتند از: الهیات، روا نشناسى و انسا نشناسى.

8- هوش و مهارت طبیعی

توانایى مشاهده الگوهاى طبیعت، فهم نظامهاى طبیعى و مصنوعى ساخته انسان و غور در طبیعت بی جان و جان دار، ویژگی ھاى این گونه افراد است.

مشاغل و علایق این گونه افراد، عبارتند از : کشاورزى، گیا ه شناسى، بوشناسى، نقاشى چشم اندازها و هر نوع کار مربوط به طبیعت.

نباید فراموش کنیم که بسیارى از افراد از تمامى هو ش هاى هشت گانه و قواى ذهنى بهره دارند؛ اما گاهى بعضى افراد در برخى هوشها قویتر و در برخى ضعیفترند فترند و نباید فراموش کنیم که اغلب افراد ترکیبی از این هو شهاى چندگانه اند.

نکته دیگر این که داشتن استعداد و هوش یا قواى ذهنى در این نوع خاص، باعث گرایش به کارهاى مشابه، موازى یا جایگزین نیز می شود.

بسیارى از افرادى که به معمارى گرایش داشته اند و داراى هوش فضایی اند، گاهى به هنر و خصوصاً سینما و فیلم سازى کشیده می شوند که این تفکرى چند بعدى است و دقیقاً با مهارت و ھوش فضایى هماهنگى دارد .

در جامعه ما نیز این افراد زیادند . شهید آوینى، و... نمونه ایى از این افرادند

مهارتهای طبیعى، آخرین اضافات گاردنر به نظریه هوش هاى متعدد است

گرى لارسون، کاریکاتوریست مشهور، مهارت هاى طبیعى بی نظیرى دارد . لارسون در دوران کودکی اش علاقه وافرى به علم و طبیعت داشت؛ ولى به جاى آن که به دنبال این رشته برود، علاقه اش را در کاریکاتورهایش بروز داد و جالب این که گواه مهار ت هاى طبیعی لارسون این است که زیست شناسان نام برخى از گونه هاى جانورى را از کاریکاتورهاى او گرفته اند. نکته حائز اهمیت این است که گر چه او فعالیت جایگزینى را انتخاب کرد، اما ذوق تخصصى او باعث خلق آثار ی شد که گرایش به هوش او داشت و استفاده کنندگان از آثارش نیز بیا نگر این موضوع می باشند.

گاردنر معتقد است که آرامش، مطالعه آثار ارزشمند و منطقى، فلسفى، ادبى، بالنده و دورى از آثار مخرب و تعدیل لذتها ظهور وبروز این قواى ذهنى، استعدادها و هو شها را دو چندان می کند.

همچنین طى تحقیقات گاردنر صدمه مغزى، به این هو ش ها آسیب می رساند. هر یک از این هو ش ها، مستلزم وجود مهار ت هاى شناختى خاصى هستند و هر یک در آدمهاى سرآمد و عقب ماندگان ذهنى یا مبتلایان به گوشه گیرى، برجسته می شوند.

اخیراً در آموز ش هاى مدرسه اى و دانشگاهى به نظریه گاردنر توجه شده و برنامه آموزشى و آزمایش طرح طیف مهار ت ها و توانمند یهاى ذهنى با این ایده شروع می شود که هر دانش آموزى در یک یا چند حوزه، توانمندى بالایى دارد.

آیا آدمها هوش عمومى و قواى ذهنى متفاوتى دارند؟

چارلز اسپیرمن معتقد بود که آدم ها داراى هوش عمومی 2 و هو ش هاى اختصاصی 3 می باشند؛ اما نظریه هوش هاى هشت گانه گاردنر این مسئله را عمیق تر مطرح ساخت و به طور کلى اختلاف نظر در مورد وجود یا عدم وجود برخى جنبه هاى هوش عمومى وجود دارد و اختلاف نظر در مورد ماهیت هوشهاى اختصاصى نیز ادامه دارد.

یکى از ویژگى هاى عمده تعدد یا عمیق بودن هوش و قواى ذهنى افراد، ظهور خلاقیت 4 است.

خلاق بودن چیست؟

خلاقیت، نوین، متفاوت و حتى غیرمعمول فکر کردن و رسیدن به را ههاى نامتعارف است.

نباید فراموش کنیم که هوش و خلاقیت، یکى نیستند؛ از این جهت، بسیارى آدم هاى باهوش گاهى چیزهایى تولید یا عرضه می کنند که لزوماً نوین نیستند .

همچنین گاهى آد م هاى بسیار خلاق به حرف جمع گوش نمى کنند؛ ولى آد م هاى بسیار باهوش، اغلب دنبال خشنود کردن جمع هستند.

آد مهاى خلاق، اغلب متفکران واگرا هستند . در تفکر واگرا، فرد براى یک سؤال، جوا ب هاى زیادى تولید می کند . اگر بخواهیم قضیه هوش و خلاقیت را بیشتر باز کنیم، باید بگوییم که خلاقیت زاییده هوش است و این قاعده حاصل می شود که اکثر خلا ق ها باهوشند؛ ولى اکثر باهو شها خلاق نمی باشند.

می توان گفت که شرط خلاقیت، هوش است و یا یکى از نشانه هاى خلاقیت، هوش بالاست ، به زبان ساده تر، ردپا و نشانه وجود هوش، ظهور خلاقیت است.

از این رو، گاهى هوش بالا هست، ولى خلاقیت ظاهر نمی شود و گاهى با ظهور خلاقیت، می توان هوش بالا را نتیجه گرفت.

مراحل خلاقیت ذھنی 5

صاحبنظران، خلاقیت را غالباً یک فرایند پنج مرحله اى می دانند که عبارتند از:

1- آمادگى؛ وقتى غرق مسئله یا موضوع مورد علاقه تان می شوید و کنجکاوى شما تحریک می شود، به سادگى از کنار مسئله رد نمی شوید.

2- پرورش؛ اید ه هایى به ذهنتان خطور می کند و در این مرحله، گاهى بین امور، رابط هاى نامعمولى پیدا می کنید.

3- بینش این همان مرحله "آها" است لحظه ایی که فرد به ارتباط مراحل پی می برد ومسئله حل می شود یعنی تمام قطعات پازل کنار هم چیده می شود.

4- ارزیابى؛ حالا باید تصمیم بگیرید که کدامیک از اید ه هایتان باارزش است و ارزش دنبال کردن را دارد.

5- بسط؛ این، آخرین مرحله خلاقیت و غالباً طولانی ترین و سخت ترین مرحله آن است؛ یعنى باید بتوان آن را تعمیم داد.

ادیسون مخترع مشهورمی گوید:

خلاقیت یک درصد فکر بکر است و 99 درصد زحمت؛ یعنى خلاقیت گاهى تا یک درصد کافى است؛ ولى براى ر سیدن به مرحله ارزیابى، بسط، گسترش و تعمیم، 99 درصد زحمت لازم است.

"می هالى" ، یکى از متخصصین معروف مى گوید: پنج مرحله ساختار ذهنى و مهندسى ذهن در مسئله خلاقیت، به خوبى مطرح شده، اما همیشه آد مهاى خلاق، این مراحل را با همین ترتیب طى نمی کنند.

به طور مثال، گاهى یک شکل یا نهایت یک محصول را فرد خلاق در ذهن می بیند و حالا به پرورش ایده هایش می پردازد. در معماران خلاق، این ایده جارى است.

خصوصیات متفکران خلاق

متفکران خلاق چه خصوصیت هایى دارند؟ پرکینز می گوید چهار خصوصیت براى این افراد خلاق است که عبارتند از:

الف) تفکر انعطا ف پذیر و شیطنت آمیز

متفکران خلاق، انعطا ف پذیرند و با مسائل بازى می کنند . نکته اى که تناقض برانگیز است، این است که خلاقیت اگر چه سخت و دشوار است، ولى اگر آن را آسان بگیریم، آسان می شود و به تعبیرى، شوخى، چر خ هاى خلاقیت را روان می کند؛ البته منظور ازشوخى در این جا، انعطاف روحى و تخیل است.

ب) انگیزش درونی

آد مهاى خلاق، معمولاً از خلق کردن، لذت می برند و به نمره، پول و حتى راضى کردن دیگران خیلى اهمیت نمی دهند؛ بلکه همیشه به دنبال خلاقیت هستند. بنابراین، آد مهاى خلاق، بیشتر انگیزش درونى دارند و نه انگیزش بیرونى.

ج)خطر پذیرى و ریسک

خطرپذیرى یا بی مبالاتى و بی توجهی و قهرمان بازى متفاوت است.

آد مهاى خلاق، درصدى از خطر و ریسک را قبول می کنند و از این جهت اشتباه هم می کنند؛ البته این، نشانه مهارت کم آنها نیست؛ بلکه نشان می دهد که ایده هاى بیشترى دارند و امکانات بیشترى را در نظر می گیرند. برخى از ایده هاى آنها جواب می دهد و برخى دیگر با شکست مواجه می شود.

پابلو پیکاسو، نقاش اسپانیایى قرن 12 ، بیش از بیست هزار نقاشى کشید؛ ولى تمام آنها شاهکار نشدند . متفکران خلاق، با عدم موفقیتهاى خود کنار می آیند و از شکست عبرت می گیرند.

د) ارزیابى عینى کار

بر خلاف این تصور قالبى که آد م هاى خلاق، خود محور و ذهن گرا هستند، اکثر متفکران خلاق سعى می کنند از کارشان ارزیابى عینى داشته باشند.

آنها براى قضاوت هاى فوق ملا ک هایى دارند و به قضاوت آد م هاى قابل اعتماد و محترم بها می دهند و به این ترتیب، می فهمند که آیا با تفکر خلاقانه بیشتر می توان کارشان را بهبود بخشید یا نه.

سه توصیه براى آد مهاى خلا ق

1- خود را دست کم نگیرید و بر محور مهندسى ذهن خلاق خود تأمل بیشترى کنید.

2- برنامه و زمانبندى داشته باشید؛ عمر کوتاه است و فرصتها اندک و شما ممتاز.

3- همه آد م ها رگه هایى از خلاقیت دارند و یقیناً شما نیز در برخى زمینه هاى مورد اشاره این مقاله، خلاقانه ظاهر شده یا خلاقیتى بروز داد ه اید. اگر می خواهید به ابعاد خلاقیت و مهندسی ذهن خود واقف شوید، این نوشته را دوباره بخوانید.